Trong chiều dài lịch sử, hiếm có dòng gốm cổ nào có số phận thăng trầm như gốm Chu Đậu ở xã Thái Tân (Nam Sách).
Từ thế kỷ XIV – XV, dòng gốm này phát triển rực rỡ bởi dòng men và hoa văn độc đáo. Tuy nhiên do nhiều biến cố lịch sử, gốm Chu Đậu bị chìm vào quên lãng trong một khoảng thời gian dài.
Ngược dòng lịch sử
Trước đây, Chu Đậu là một xã nhỏ thuộc huyện Thanh Lâm, châu Nam Sách, trấn Hải Dương (nay là thôn Chu Đậu, xã Thái Tân, huyện Nam Sách). Vì nằm cạnh sông Thái Bình nên địa phương này có tên là Chu Đậu – nghĩa Hán là bến thuyền đỗ. Đây cũng là nơi sản sinh ra dòng gốm cổ nổi tiếng khắp vùng.
Theo các nhà sử học, gốm Chu Đậu là dòng gốm mỹ nghệ cao cấp, có niên đại vào khoảng thế kỷ XIII – XIV, trong đó phát triển rực rỡ nhất từ thế kỷ XV – XVI. Sang thế kỷ XVII, gốm Chu Đậu chịu nhiều ảnh hưởng bởi cuộc chiến giành quyền lực giữa 2 triều đại phong kiến Trịnh – Mạc… Từ đây, dấu tích của dòng gốm cổ này dần bị thời gian vùi sâu vào quên lãng.
Năm 1980, lai lịch của làng gốm cổ Chu Đậu được ông Makato Anabuki, nguyên là Bí thư Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam phát hiện một cách hết sức tình cờ. Trong một chuyến đi công tác tại Thổ Nhĩ Kỳ, ông Makato Anabuki trông thấy một chiếc bình gốm hoa lam cao 54 cm được trưng bày tại Viện Bảo tàng Takapisaray, ở thủ đô Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ).
Trên bình gốm này ghi dòng chữ Hán: “Thái Hòa bát niên Nam Sách châu, tượng nhân Bùi Thị Hý bút”, tạm dịch là: “năm Thái Hòa thứ tám (1450) thợ gốm họ Bùi, người châu Nam Sách vẽ chơi”. Từ dữ liệu này, ông Makato Anabuki đã viết thư nhờ đồng chí Ngô Duy Đông, Bí thư Tỉnh ủy Hải Dương lúc bấy giờ xác minh giúp xem chiếc bình gốm quý giá đó có xuất xứ từ làng gốm nào.
Chiếc bình gốm Chu Đậu cổ trưng bày tại bảo tàng Tokapi Saray, Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ
Từ những thông tin quý giá này, các cơ quan chức năng từ trung ương đến tỉnh Hải Dương đã nhanh chóng đẩy nhanh các cuộc khai quật nhằm sớm tìm ra những dấu vết về làng gốm cổ.
